Een verhaal hoop in WOII
Iedereen uit het gezin Birnbaum fungeert in dit boek als hoofdpersoon. Je leest wat ze in de oorlog meemaken, in afzonderlijke delen, die steeds vernoemd worden bij het wisselen van de hoofdstukken waarin dit boek is verdeeld. Voorin het boek staat een uiterst handige inhoudstafel.
Martine Letterie wist me zeer aan dit boek te binden: om de levendigheid waarmee ze haar personages beschrijft, ook zij die slechts bijfiguren zijn. Dat (anno 2020) alle kinderen Birnbaum nog in leven zijn, en dus, net als Anne Frank, echt hebben bestaan/bestaan, maakt dat dit boek heel erg indruk op me heeft gemaakt. Om de moed waarmee iedereen in het gezin met de gruwelijkheden omgaat, en hoe positief de familie in het leven staat. Ook hun geloof, hun Joods-zijn, houdt hen recht, en dat is zonder meer prachtig weergegeven, tussen de regels door geweven.
Over de halve wereld
"Wij blijven bij elkaar" speelt zich in bijna de halve wereld af in de periode 1938-1950. Het verhaal start in 1938, vlak voor Kristallnacht, de nacht van 9 op 10 november. Tijdens die nacht barst de bom en worden van alle Joodse winkels de ruiten ingegooid en huizen geplunderd. Het is een eerste triest orgelpunt voor wat eerst al kleinschaliger voorkwam. Hierna vindt hun moeder het in Duitsland niet lager veilig voor haar kinderen, en zet ze hen helemaal alleen, op de trein naar Nederland. Vanaf dan is het voor de kinderen een mantra: "wij blijven bij elkaar". Hun moeder weet te regelen dat ze bij een oom en tante in Nederland terechtkunnen. Het loopt echter anders, en na een dagenlange treinreis belanden alle kinderen van het gezin samen in in - wat eerst een vluchtelingenkamp was - Westerbork, in Drenthe. Tussendoor zijn er weeshuizen waar Joodse kinderen zonder ouders terechtkomen, om dan, eindelijk, toch herenigd te worden met hun ouders, en hun kleine broertje Sampi die intussen geboren is. In Westerbork leven ze in een piepklein huisje op het kampterrein. Maar ook nu weer: "wij blijven bij elkaar". Het wordt langzaam duidelijk dat de familie Birkenbaum geluk zal hebben: door wat ze in het kamp, ook als het een kampplek wordt in de oorlog, voor kinderen doen zijn ze vrijgesteld van transport. Ook daarom is "Wij blijven bij elkaar" van Martine Letterie meer dan een "zoveelste boek over WOII", hoewel ik besef dat ik daarmee alle boeken die ik daarover al las, vaak kinder- en jeugdboeken, waarin steeds duidelijk wordt dat we deze donkere periode nooit mogen vergeten, al is het maar om te blijven beseffen waartoe mensen in staat zijn, ten goede of ten slechte, oneer aan doe. In 1950 eindigt het verhaal in Israël, het beloofde land...
Focus op één familie
Juist omdat de focus op één familie ligt, maakt dat dit boek anders is dan andere boeken over WOII. Je kunt meeleven, maar tranentrekkerigheid is niet aan de orde. Ook nu blijkt weer hoe krachtig de menselijke geest is, hoe krachtig de wil om te overleven. Je krijgt ook een uitgebreide blik op hoe het is om Joods te zijn. Onderaan de pagina's staan voetnoten wat bijvoorbeeld Chanoeka is, een van de Joodse feesten. Ook het waarom van een eigen staat wordt op summiere wijze belicht.
Het boek wordt verteld vanuit de tweede persoon, waardoor je op een klein afstandje kunt toekijken. In elk hoofdstuk en elk deel kun je bij het begin ervan zien vanuit welk gezichtspunt het verhaal verdergaat en wordt beleefd.
Niet in de ik-vorm
Mocht dit boek in de "ik-vorm" zijn geschreven, zou het niet zo beklijvend kunnen geweest zijn. Ik hou ook niet zo van dankwoorden, die tegenwoordig haast elk boek sieren, en waarin dan meestal redacteurs en andere boekenmakers worden bedankt, het lijkt wel een oscaruitreiking ;-), maar niet zo in dit boek.
Martine Letterie legt uit hoe ze tot dit boek kwam, dat ze zelf ook in Westerbork is geweest, en daar tijdens een lezing voor Pabostudenten de vraag kreeg waarom ze niet over de familie Birnbaum zou schrijven. Haar nawoord en de foto van de familie maken dit boek helemaal af.
Ik wil het hier nog een keer zeggen: een goed kinderboek, dat is gewoon een goed boek. Martine Letterie kiest voor hoop, en niet voor het donker, dat ook in dit boek echter zeker wel aanwezig is. Dat de familie Birnbaum een familie is die ook Anne Frank echt heeft gekend, via een vriendin van Sonni, weliswaar, in het kamp Bergen-Belsen benam me enigszins de adem, en zette me als het ware met mijn voeten op de grond. Anderzijds blijf ik ook achter met deze vraag: "Waarom is Anne Frank nog steeds nog bijna het enige bekende oorlogskind, terwijl er ook bijna 80 jaar geleden, nog kinderen waren wiens verhaal het onthouden waard is?" Waarmee ik op geen enkele manier oneer wil doen aan het leed van de familie Frank, uiteraard, en al diegenen die nooit terugkwamen...
Voor wie het Dagboek van Anne Frank heeft gelezen, is "Wij blijven bij elkaar" een andere blik op dezelfde periode uit de geschiedenis. Om goed te zijn ben je best een jaar of 14 als je aan dit boek begint. Geef het daarna door aan je ouders en/of opvoeders, want een goed kinderboek, dat is gewoon een goed boek.